دستور زبان فارسی(ساختمان بند) بند به آن واحد زبان فارسی گفته می شود که از یک گروه یا بیشتر ساخته شده است و خود در ساختمان بالاتر یعنی جمله به کار می رود.
عنصرهای ساختمانی بند:
مسندالیه: آن عنصر ساختمانی بند که محل کارکرد گروه اسمی است باستثناء آن زیر طبقه ای از گروه اسمی که دارای عنصر را باشد.
متمم : آن عنصر ساختمانی که محل کارکرد گروه اسمی است.
اسناد: عنصر ساختمانی بند که محل کارکرد (function) گروه فعلی است و یا به عبارتی گروه فعلی همیشه در جایگاه اسناد قرار می گیرد.
ادات: آن عنصر ساختمانی که محل کاکرد گروه قیدی است. گاهی نیز گروه اسمی می تواند جایگاه ادات را اشغال کند.
ملاک های شناسائی مسندالیه و متمم:
1- هر گروه اسمی که “را” داشته باشد حتماً متمم است.
2- اسناد فقط با مسندالیه از نظر شخص و عدد مطابقه می کند نه با متمم.
(غریبه ها او را جناب سروان می نامیدند.)
3- وقتی مسندالیه و متمم از نظر شخص و عدد یکسان باشند و علامت “را” هم وجود نداشته باشد، ملاک شناسایی فقط توالی است. اول مسندالیه و سپس متمم قرار می گیرد.
ملاک شناسائی ادات
تمام گروه هایی که با حرف اضافه شروع می شوند از نوع گروه قیدی هستند و جایگاه ادات را در ساختمان بند اشغال می کنند. مثال:
به طرفداری او، از طرف مردم، برای کسب اطلاعات بیشتر، به من، با نظارت او
اگر حرف اضافه حذف شود بالقوه وجود دارد و می توان آن را افزود.
دستگاه مطابقه:
مثال:
برگ ها می ریزند. / مسند الیه جمع، اسناد جمع -
برگ ها می ریزد./ مسند الیه جمع، اسناد مفرد
گربه ها دعوا می کنند / مسند الیه جمع، اسناد جمع -
گربه ناراحت است./ مسندالیه مفرد، اسناد مفرد
در زیر طبقه انسان:
الف) اول شخص: من رفتم - ما رفتیم
ب) دوم شخص: جنابعالی فرمودید. مسندالیه مفرد، اسناد جمع
سرکار اینطور خواستید. مسند الیه مفرد، اسناد جمع
اگر هسته گروه اسمی غیر از کلمات “جنابعالی”،”حضرتعالی”،”سرکار” باشد، در مورد دوم شخص مطابقه اجباری است: تو گفتی شما گفتید
ج) سوم شخص: انتخاب وجود دارد – دکتر منزل نیست. / دکتر منزل نیستند.
مطالب مرتبط:
دستور زبان فارسی(حذف در اجزای جمله)
دستورزبان فارسی(ساختمان جمله- جمله)
منبع: توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی تالیف: باطنی
مرکز یادگیری سایت تبیان - تنظیم: سمیرا بادامستانی
